Kuddedieren die hun fiets parkeren

Als gedragsexpert kijk ik graag naar mensen en dan vooral naar het voorspelbare, maar soms ook irrationele gedrag dat ze vertonen. Wat een geluk dat ons kantoor uitkijkt over het Utrechtse Jaarbeursplein! Hier kom ik als aapjeskijker-pur-sang volop aan mijn trekken. Vanuit ons kantoor zie ik dagelijks honderden mensen hun fiets parkeren. Fout parkeren, wel te verstaan. Kuddegedrag is het. Want ja, wij mensen zijn échte kuddedieren.

De fietsenstalling 30 stappen verderop

Onder Utrecht Centraal ligt een enorme fietsenstalling met drie verdiepingen. De ingang van de stalling ligt 30 stappen verwijderd van de foutgeparkeerde fietsen. De eerste 24 uur parkeer je er ook nog eens gratis. Toch parkeren dagelijks massa’s treinreizigers hun fiets niet in de stalling, maar er buiten: op de stoep of tegen een hek (zie foto). Het gevolg is een rommelig straatbeeld en mensen met bijvoorbeeld een kinderwagen of rolstoel moeten maar over het fietspad lopen. Bovendien is de enorme fietsenstalling natuurlijk niet voor Jan Doedel gebouwd.

Kuddegedrag verklaard

Oké, kuddegedrag dus. Maar wat heeft fout parkeren met kuddedieren te maken? Stel je voor: je fietst het Jaarbeursplein op, je trein gaat over 7 minuten. Voor je is de ingang van de fietsenstalling, maar aan je rechterhand zie je honderden fietsen op de stoep staan. Veel anderen zetten hun fiets hier gewoon neer, dus waarom jij niet? Scheelt je toch weer een paar minuten! Dat dit eigenlijk niet de bedoeling is, dat weet je wel. Of misschien ook niet. Maar iedereen doet het, dus het zal wel oké zijn toch? Het ongewenste gedrag wordt in stand gehouden door het psychologische principe social proof*. Uit het gedrag van anderen maak je op wat je hoort te doen in een situatie. Al die geparkeerde fietsen geven het signaal dat parkeren op deze plek normaal is. Je omgeving geeft je de gelegenheid om ook fout te parkeren.

Je wil niet de enige zijn

Maar wat zou je doen als er geen andere fietsen op de stoep staan? Waarschijnlijk fiets je door, de fietsenstalling in. Want zo hoort dat blijkbaar, en de rest doet dat ook. Je wil niet de enige zijn die zijn fiets op de stoep zet, dus zet jij ook braaf je fiets in de stalling.

Hoe bereiken we dit mooie plaatje zonder foutgeparkeerde fietsen? Eén van de oplossingen is dat de gemeente die foutgeparkeerde fietsen weghaalt. Hier hebben handhavers het heel druk mee, elke week zie ik de wagen langskomen waar ze de foutgeparkeerde fietsen opzetten. Deze rijden ze naar het fietsendepot van Utrecht, waar de fiets nog enkele weken blijft wachten tot de eigenaar de fiets weer komt ophalen. Deze interventie is een vorm van ‘straffen’, je moet immers half Utrecht door om je fiets op te halen en vervolgens betaal je ook nog 25 euro boete. Uit eigen ervaring weet ik dat als dit je gebeurt, je je fiets in de toekomst braaf in de stalling zet.

Als er één schaap over de dam is…

Waarom parkeren mensen hier dan toch weer hun fiets, zelfs als ze grote kans lopen dat deze weggehaald wordt? Elke keer als ik de handhaving langs zie komen, zie ik dat ze niet alle fietsen weg halen. Handhaving kan niet de fietsen weghalen die op de op het gras staan, dit stukje gras is namelijk geen onderdeel van het fietsparkeerverbod. Als al die fietsen elke keer op het gras blijven staan, blijft de sociale norm ‘hier mag ik mijn fiets parkeren’ instant. De volgende persoon die aan komt fietsen zet de fiets dan weer tegen het hek aan. En ik geef toe, mensen zijn vaak eigenwijs. Ook als er geen enkele fiets staat zal er altijd nog een rebbeletje zijn die toch wel de fiets weer daar neerzet en dus opnieuw de norm creëert dat het geaccepteerd is om de fiets tegen het hek aan te parkeren. Maar als Handhaving een paar weken achter elkaar echt alle fietsen weghaalt, is de kans hoger dat de sociale norm verandert. Door de fietsen op het grasveld ook mee te nemen en tijdelijk te investeren en alle nieuwe direct fietsen weg te halen wordt de nieuwe sociale norm duidelijk; fietsen moeten niet tegen tegen het hek aan worden gezet. Met de uitbreiding van het fietsparkeerverbod is dat nu mogelijk. Ik zal vanuit mijn bureaustoel toekijken of social proof haar werk gaat doen.

Voor gemeente Leeuwarden hebben we uitgebreid onderzoek gedaan naar de foutparkeerders in de binnenstad van Leeuwarden. Waarom en waar parkeren ze fout en hoe lossen we dit op? Het handhavingsgebied van gemeente Leeuwarden bedekte niet het hele centrum, waardoor het lastig werd de sociale norm ‘wij parkeren hier geen fietsen’ te communiceren. Handhaving mocht maar op een paar verschillende plekken fietsen weghalen. Dat maakt het voor de fietser onduidelijk waar de fiets wel en niet mag staan.  Lees hier meer over onze voorgestelde interventies.