Gedragsverandering: terug naar de tekentafel?

Hoe krijg je mensen vaker op de fiets? Hoe bereik je dat ze vaker kiezen voor schonere en gezondere vormen van mobiliteit? Gedrag is complex en niet erg rationeel. Wie gedrag wil beïnvloeden, moet met heel veel factoren rekening houden. Daarbij vergeten we nog wel eens dat ook de hardware kant moet kloppen. Communicatie is belangrijk, maar geen wondermiddel.

Gedrag hangt samen met allerlei psychologische processen. We houden er bijvoorbeeld niet van dat mensen ons vertellen wat we moeten doen. Dan zetten we de hakken in het zand: ‘dat bepaal ik zelf wel!’ Ook zijn we vaak sceptisch over vernieuwingen. Veranderen levert onzekerheid op, terwijl we van nature een sterke behoefte aan zekerheid hebben. En zelfs als we wél willen veranderen, dan blijkt dat flink lastig voor ons. Denk maar aan gezonder eten, vaker naar de eenzame buurvrouw of meer sporten. We willen wel, soms zelfs heel graag, maar toch doen we het niet zomaar.

De psychologie van reisgedrag

De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor de psychologie van reisgedrag. De tijd dat we dachten dat de aanleg van een fietspad, busbaan of een P&R-terrein automatisch tot ander gedrag zou leiden, ligt gelukkig achter ons. Waar in het verleden wonderen werden verwacht van verkeerskundigen en bouwbedrijven, worden die wonderen nu verwacht van gedrags- en communicatieprofessionals.

Ik ben blij met meer focus op de psychologie van gedrag, met meer aandacht voor communicatie en andere gerichte interventies. De aandacht voor deze ‘zachte aspecten’ is duidelijk gegroeid. Maar met het binnenhalen van de kennis van Cialdini en andere gedragspsychologen, lijkt de aandacht voor infrastructuur te verwateren. Een echt integrale aanpak is in de praktijk nog steeds zeldzaam.

Mobiliteitspyramide

De mobiliteitspiramide, geïnspireerd op Maslov, laat goed zien hoe het een met het ander samenhangt.

De basis van de piramide is de ruimtelijke inrichting van het gebied. De infrastructuur, zoals spoorwegen en veilige fietsroutes. Hoe beter dit voor elkaar is, des te kansrijker de inspanningen in de rest van de piramide. De aanwezigheid van veel gratis parkeerplekken in de buurt kan juist een zwakke basis zijn, als je automobilisten wil verleiden om anders te reizen.

Mobiliteitsbeleid is de tweede laag in de piramide. Denk aan gemeentelijk beleid, de invoering van betaald parkeren, strikte handhaving en het hanteren van lage parkeernormen bij nieuwe gebiedsontwikkeling. Landelijk mobiliteitsbeleid kan ook heel effectief zijn: rekeningrijden of fiscale bijtelling van leasevoertuigen. Dat zijn maatregelen met veel sturend effect. Hoe beter deze laag voor elkaar is, des te kansrijker zijn de inspanningen in de bovenliggende lagen.

De rol van communicatie

De top van de piramide bestaat uit voorzieningen en gedragsinterventies. Dit deel van de piramide, met een belangrijke rol voor communicatie, krijgt momenteel veel aandacht. Hubs, MaaS, e-bike-probeerpools, gerichte (social media) campagnes. Soms worden deze gepresenteerd inclusief ‘op ervaringen gebaseerde’ succespercentages. Daardoor ontstaat ten onrechte het beeld dat ruimtelijke inrichting, infrastructuur en overheidsbeleid er niet toe doen. Of erger nog: dat we met slimme communicatie wel goed kunnen maken wat elders is verwaarloosd.

Willen we serieus werk maken van gedragsverandering, dan moeten we terug naar de tekentafel. Goede communicatie en gedragsinterventies zijn onmisbaar. Maar net zo onmisbaar zijn een goed overheidsbeleid en goede infrastructuur, die de basis vormen van succesvolle en blijvende gedragsverandering.

Belangstelling voor een evenwichtige kijk op mobiliteitsbeleid en gedragsinterventies? Neem dan contact op met communicatieadviseur Sandra de Geeter van &Morgen.

E: sandra.degeeter@enmorgen.nl

M: 06 551 246 55