Verbieden, verplichten of verleiden?

Onze gedragsexperts Menno van der Linden en Sandra de Geeter deden voor het Ministerie van IenW uitgebreid onderzoek naar de beïnvloeding van reisgedrag. Zij doken in de literatuur over het beïnvloeden van reisgedrag en werkten onder meer 57 gedragsmaatregelen uit die de (rijks)overheid zou kunnen nemen.  Verbieden, verplichten of verleiden? Kansen genoeg, nu nog durven en doen!

Kinderschoenen
Bij verkeers- en bereikbaarheidsvraagstukken kijkt de (rijks)overheid nog steeds vooral naar infrastructuur. De afgelopen jaren is steeds meer aandacht gekomen voor een andere aanpak, namelijk het sturen van reisgedrag. Met maatregelen om mensen minder te laten reizen, op andere momenten te laten reizen of te laten reizen met andere vervoermiddelen. De aanpak om reisgedrag te beïnvloeden staat feitelijk nog in de kinderschoenen. Er is – en wordt – veel geëxperimenteerd, met wisselend resultaat. De centrale vraag in het onderzoek was daarom: “Welke gedragsmaatregelen kan de overheid inzetten zodat mensen daadwerkelijk anders gaan reizen?’

Ook maatregelen tegen autobezit en -gebruik nodig
Gedrag van reizigers beïnvloeden gaat niet vanzelf. Veel gedrag is ingesleten en wordt (bewust of onbewust) gestuurd door overheidsbeleid, zoals de bijtelling voor de lease-auto en de ov-studentenkaart. Mensen willen of kunnen hun huidige gedrag vaak niet zomaar loslaten. Dit komt door omgevingsfactoren (sociaal en ruimtelijk), opgebouwde routines en bijvoorbeeld psychologische factoren. Om gedrag te beïnvloeden zullen overheden daarom ook moeten inzetten op het doorbreken van routines, het beïnvloeden van de sociale norm en het minder aantrekkelijk maken van concurrerend gedrag. En dat gaat, zo toont het onderzoek aan, veelal om het gebruik van de auto. Ook moet meer aandacht zijn voor het voorkomen van ongewenste routines.

“Ik hoop dat we met dit rapport duidelijk hebben kunnen maken dat de overheid – onbewust – al decennialang reisgedrag stuurt, onder meer door door luxuerende maatregelen voor de auto. De concurrentiepositie van de auto is daardoor enorm. De overheid moet niet alleen maar verleiden tot wenselijk gedrag, maar ook harder optreden tegen ongewenst gedrag. Dat vraagt lef en verandering, want het blijkt lastig om het eens te worden over wat dan ‘onwenselijk gedrag’ is bij mobiliteitsvraagstukken.”

Menno van der Linden

“Er bestaat geen ‘magic button’. Of een gedragsmaatregel effectief is, hangt sterk af van de specifieke context. Een maatregel die in de ene gemeente of regio succesvol is, is dat op een andere plek soms niet. Dit rapport helpt beleidsmakers om anders naar de reizigers te kijken en betere keuzes en afwegingen te maken.”

Sandra de Geeter

Hoewel het rapport is geschreven in opdracht van het programma MaaS van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, beperkt de inhoud zich niet tot MaaS. Het rapport dient als een handreiking voor de politiek, bestuurders en (beleids)medewerkers. Het rapport kan hen helpen om reisgedrag beter te begrijpen en inzicht te krijgen in instrumenten en mogelijkheden die zij hebben om reisgedrag te sturen. Ook voor marktpartijen in de mobiliteitssector kan dit rapport waardevol zijn. Het helpt hen bij de ontwikkeling van producten en diensten die een bijdrage kunnen leveren aan maatschappelijke ambities.